Τρίτη 1 Μαΐου 2012

Μια φράση –φάντασμα- πλανιέται πάνω από την Ελλάδα


«Όταν ένας πολιτισμός διαισθάνεται το τέλος του, φωνάζει τον παπά»

Αντρέ Μαλρό
Μια φράση –φάντασμα- πλανιέται πάνω από το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας. Η φράση-σλόγκαν των κομμάτων της Αριστεράς και των πάσης απόχρωσης αγανακτισμένων. «Δεν μπορούν να μας βγάλουν από τη κρίση, αυτοί που μας έφτασαν ως εδώ». Δεν μπορούν δηλαδή να μας βγάλουν από τη κρίση τα κομμάτα εξουσίας που κυριάρχησαν στη χώρα μεταπολιτευτικά και οδήγησαν με πράξεις και παραλείψεις τους στο σημερινό αδιέξοδο. Είναι αλήθεια έτσι;

Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη φράση μπορεί να είναι εν μέρει σωστή ή τελείως λάθος, ανάλογα με το νόημα που της δίνει κανείς. Φοβάμαι πως η πλειοψηφία του κόσμου την αντιλαμβάνεται με εντελώς λάθος τρόπο. Η Βάσει της κυρίαρχης νοηματοδότησης τα κόμματα εξουσίας (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ) δεν είναι σε θέση να οδηγήσουν σε έξοδο από τη κρίση γιατί είναι «ανήθικα», «διεφθαρμένα» και  «προσκυνημένα στους ξένους». Δηλαδή, η ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος της χώρας οφείλεται στην ανεπάρκεια ηθικού αναστήματος και στο έλλειμμα πατριωτισμού των κυρίαρχων «πολιτικών ελίτ» (sic). Βάσει της ίδιας συλλογιστικής τα αίτια της οικονομικής κρίσης ανάγονται αποκλειστικά σε ελλείψεις ηθικής τάξεως και δε σχετίζονται με τα στρεβλά οικονομικά και πολιτικά κίνητρα του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. «Όταν ένας πολιτισμός διαισθάνεται το τέλος του, φωνάζει τον παπά» έλεγε ο Α. Μαλρό και η διαρκής επίκληση της ηθικής από τους αγανακτισμένους Νεοέλληνες μάλλον αυτό αποδεικνύει.

Στην Ελλάδα δυστυχώς παράγουμε πολύ συναίσθημα και ελάχιστη σκέψη. Και το πολύ τρώει το λίγο. Έτσι, αρνούμαστε να εξετάσουμε τα κίνητρα πίσω από τις ανθρώπινες συμπεριφορές και καταφεύγουμε με καταπληκτική ευκολία στην ηθική προκειμένου να εξηγήσουμε σύνθετα οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα. Στη δική μου αντίληψη τα κόμματα εξουσίας δεν είναι ούτε ηθικά, ούτε ανήθικα per se. Δεν επιδιώκουν δηλαδή ούτε το κοινωνικό καλό ούτε το κοινωνικό κακό. Επιδιώκουν απλώς και μόνο να είναι στην εξουσία  γιατί αυτό τους εξασφαλίζει μια σειρά από οφέλη (είναι αυτό που στη πολιτική επιστήμη ορίζεται ως office seekers). Ο τρόπος με τον οποίο καταφέρνουν να βρίσκονται στην εξουσία εξαρτάται από τη δομή της εκάστοτε οικονομίας και τη σχέση αγοράς και δημόσιου τομέα.

Στην Ελλάδα ο δρόμος προς την εξουσία περνούσε από τη νομή του κράτους και τη διεύρυνση του δικτύου των πελατειακών σχέσεων και εξαρτήσεων. Τα κόμματα εξουσίας έπαιξαν αυτό το παιχνίδι διαχρονικά, αυξάνοντας την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία (μέσω ατέλειωτων νομοθετικών ρυθμίσεων στη λειτουργία της αγοράς) καθώς αυτό διεύρυνε το δίκτυο των πολιτικών εξαρτήσεων και εξασφάλιζε ψήφους. Με αυτό το τρόπο κατάφερναν να είναι «μεγάλα και πολυσυλλεκτικά» (sic). Η πολιτική αυτή ήταν εξάλλου σε πλήρη συμφωνία και με τις επιθυμίες του μεγαλύτερου τμήματος της ελληνικής κοινωνίας. Μιας κοινωνίας ευρύτατων μικρομεσαίων στρωμάτων που αντιλαμβάνοταν την οικονομία ως ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος (δηλαδή ως ένα παίγνιο στο οποίο αυτό που κερδίζει ο ένας είναι αυτό που χάνει ο άλλος) και ζητούσε κρατικές παρεμβάσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις προς ίδιον όφελος.

Η κρίση χρέους των τελευταίων ετών δημιουργεί ριζικά νέες συνθήκες στη σχέση αγοράς και δημόσιου τομέα και μεταβάλλει άρδην τη δομή των οικονομικών και πολιτικών κινήτρων. Σε αυτό το νέο περιβάλλον -που χαρακτηρίζεται από αδυναμία χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα και διαρκή διεθνή έλεγχο της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής- τα παλαιά κόμματα εξουσίας αδυνατούν να συντηρήσουν τα δίκτυα των πελατειακών τους εξαρτήσεων και αυτό αναπόφευκτα οδηγεί σε συρρίκνωση της πολιτικής τους ισχύος. Ο περίφημος «δικομματισμός» καταρρέει επειδή οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να εξασφαλίσουν προνόμια σε φίλιες κοινωνικές ομάδες αλλά και επειδή αδυνατούν να παράσχουν ένα στοιχειώδες δίχτυ κοινωνικής προστασίας σε στρώματα που πραγματικά το έχουν ανάγκη.

Είναι αυτή η κατάρρευση του δικομματισμού μια θετική πολιτική εξέλιξη; Όσοι πιστεύουν στην ηθικιστική ανάγνωση της Πολιτικής και της Ιστορίας απαντούν απερίφραστα «Ναι». Η συλλογιστική τους απλή: Οι διεφθαρμένοι πολιτικοί (τα περιβόητα «λαμόγια») θα φύγουν, οι ενάρετοι θα αναλάβουν την εξουσία και κάπως έτσι θα ζήσουμε εμείς καλά και αυτοί καλύτερα ...εις τον αιώνα των αιώνων αμήν. Στη δική μου αντίληψη η συρρίκνωση της πολιτικής ισχύος των δύο κομμάτων εξουσίας μπορεί υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να αποτελέσει θετική εξέλιξη και υπό κάποιες άλλες απολύτως αρνητική. Στο μάλλον απίθανο σενάριο που οι τελευταίες προεκλογικές δημοσκοπήσεις επιβεβαιωθούν (οπότε ΝΔ και ΠΑΣΟΚ δε μπορούν να σχηματίσουν ή σχηματίζουν οριακά κυβέρνηση συνεργασίας) το πολιτικό σύστημα μπαίνει σε μια μακρά περίοδο ομηρίας με ενισχυμένο το ρόλο της Αριστεράς. Δεδομένης δε, της μαξιμαλιστικής και λαϊκίστικης ρητορικής που χαρακτηρίζει δυστυχώς τα περισσότερα αριστερά κόμματα η όλη κατάσταση γίνεται εξόχως εκρηκτική.

            Σε περίπτωση που ο δικομματισμός πληγεί μεν αλλά δεν καταρρεύσει και με δεδομένους πάντα τους αυστηρούς εξωτερικούς περιορισμούς στην ασκούμενη οικονομική πολιτική, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις να «μας βγάλουν από τη κρίση αυτοί που μας έφτασαν ως εδώ». Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις γιατί η δομή της της ελληνικής οικονομίας αλλάζει και ο τύπος του πολυσυλλεκτικού κόμματος που κατάφερνε να επικρατεί μέσω πελατειακών σχέσεων και εξαρτήσεων καθίσταται πλέον μη βιώσιμος. Προϋποθέσεις δεν σημαίνει φυσικά βεβαιότητα. Ειδικά όταν πολιτικές μεταλλάξεις τέτοιου βάθους απαιτούν χρόνο που στην περίπτωση της Ελλάδας δεν υπάρχει. Πολλές  ασταθείς και αβέβαιες πολιτικές ισορροπίες θα καθορίσουν το τελικό αποτέλεσμα. Ο αριθμός και ο τύπος των κομμάτων που θα βρίσκονται στη Βουλή στις 7 Μαΐου έχει ιδιαίτερη σημασία. Προσωπικά θεωρώ κρίσιμη παράμετρο την είσοδο στην Βουλή –και τη συμμετοχή σε μια πιθανή κυβέρνηση συνεργασίας- ενός ή περισσότερων κόμματων με φιλοευρωπαϊκό και ξεκάθαρα μεταρρυθμιστικό προσανατολισμό. Τα κόμματα αυτά θα μπορούσαν να έχουν σε αυτή τη φάση το ρόλο πολιτικού καταλύτη σπρώχνοντας τους μεγάλους προς τη κατεύθυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (που επειδή ακριβώς πλήττουν το δίκτυο πελατειακών σχέσεων των κομμάτων εξουσίας έχουν τεράστιο πολιτικό κόστος τόσο για τη ΝΔ όσο και για το ΠΑΣΟΚ) και υπερασπιζόμενα χωρίς περιστολές και παλινωδίες τις επιχειρούμενες αλλαγές. Σε κάθε περίπτωση, ο καιρός γαρ εγγύς.


2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

«Όταν ένας πολιτισμός διαισθάνεται το τέλος του, φωνάζει τον παπά» έλεγε ο Α. Μαλρό.

Τώρα κατάλαβα γιατί κατεβάζω χριστοπαναγίες συνέχεια τις τελευταίες μέρες. Μερσί.

Ανώνυμος είπε...

Μακράν από τις πιο σοβαρές αναλύσεις των τελευταίων 3-4 ετών.
Congrats Παντελή